تاملی بر اندیشه پیشرفت :تاریخ ساخت معنوی توسعه در غرب

یکی از کتاب های خیلی خوبی که خواندم همین کتاب است، کتاب دو واژه ی پیشرفت و توسعه را واکاوی میکند. حتما اطلاع دارید که در ایران معاصر ما مفاهیمی چون الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی در مقابل نظریه های توسعه مطرح می شود. این کتاب نگاه دقیقی به پیشینه ی این دو مفهوم دارد. گستردگی مطالب دید جامع نثر روان و همچنین دقت علمی قابل قبول از ویژگی های این کتاب است.

نویسنده معتقد است بسیاری از سوتفاهم ها و مشکلات امروز ایران معاصر بر سر توسعه و مباحثی ازین دست از همین عدم دقت و عدم بررسی پیشینه ی این دو مفهوم آب میخورد.

 

 

فصل شیدایی لیلاها

کتاب از زبان چند نفر از حاضرین کربلا روایت میشه
همین باعث شده با عوض شدن هر فصل حال و هوا عوض شه، فصل ها به صورت منقطع و جدا جدا از زبان حاضرین متفاوت پشت سر هم قرار گرفته ...
یکی مثل حر که وصل میشه
و دیگری مثل ضحاک که درست ظهر عاشورا جدا -فصل- میشه
و چندین نفر دیگه که هر کدام دلایل خودشون رو برای با امام ماندن یا رفتن دارن

علاوه بر این نثر و لحن نویسنده بریده بریده نوشتن ها یک ضرباهنگ تند به داستان میده که کشش خیلی خوبی داره و نزدیک شدن یک اتفاق بزرگ رو گوشزد می کنه
نویسنده برای نوشتن متن ها از مقاتل مختلف استفاده کرده و اون ها رو بازنویسی کرده چیز زیادی به اصل ماجرا اضافه نشده و به نظر روایت مستندی از واقعه میده این ها همه همراه شدن با اثر رو دلنشین میکنه.

 

ازین ها که بگذریم کتاب، کتاب تردید ها و حالات انسانی شخصیت ها نیز هست ...

گفت و گوی درونی، تردید ها، دلبستگی های این چند نفر حسابی خواننده را درگیر میکند. احتمالا با یکی دو تا همذات پنداری خواهیم کرد و دست اخر شاید به برخی که گسستند حق هم دادیم!

کار: لارس اندرسون

فرض کنید میخواستید کتابی در مورد کار بنویسید، چطور این کار رو انجام میدادید؟

• خودتان دست به کارهای مختلف میزدید و یادداشت هایی برمیداشتید؟ تجربه ای کسب میکردید؟ شهودی در کاری دست میداد و بعد دست به قلم میبردید؟
• نظر فلاسفه جامعه شناسان و بزرگان دینی و ... در مورد کار را مرور می کردید و بعد دست به قلم می بردید؟
• در تجارب و گزارش های دیگران مثل خاطرات، دل نوشته ها، دوستان و اشنایان و ... تامل میکردید و کتابی می نوشتید؟

 

خب در مجموع میشه گفت این کتاب ترکیبی از هر سه ی این هاست. برای من که اشنایی قبلی با کتاب های فلسفی داشتم این کتاب متفاوت بود. تصورم از کتاب های فلسفی چیزی شبیه به شهود و اشراق هایی ناشی از تجربه ی نزدیک با یک موضوع بود که فیلسوف با تامل و تعمق در ان موضوع به دریافت هایی عمیق تر دست می یابد. اغلب یک وجه مغفول از موضوع روشن میشود گاهی حتی به قیمت دیده نشدن وجوه دیگر. خواندن کتاب های فلسفی به خصوص انهایی که به زبان فنی تری نوشته می شوند اغلب سخت و دشوار است گاهی درون انتزاعیات گم میشوی و گاهی هم از بیش از حد گیر دادن های فیلسوف به برخی جزئیات ملول!

 

البته تجربه ی خواندن این کتاب اصلا شباهتی به کتاب های فلسفی نداشت. زبان غیر فنی و بسیار روان بود. منابع و موضوعاتی که نویسنده روی ان ها دست گذاشته بود بسیار وسیع و متنوع بودند. سر راست شسته رفته و البته مختصر به وجوه مختلف کار آن هم از نگاه های مختلف پرداخته بود.

هر چند خود نویسنده این را حسن کتاب میشمرد اما من فکر میکنم بهتر بود نویسنده هم حرفش را می زد نه این که تنها خوب و بد استدلال های مختلف را نشان دهد. البته که به صورت ضمنی برخی باورهای نویسنده را میتوان پیدا کرد مثلا در اعتقادش به سرمایه داری و رد نظرات مارکس (در مورد اینده ی تاریک کارگر در سرمایه داری) یا مثلا در کار و معنا، ان جا که نویسنده اعتقاد دارد بخش مهمی از معنایی که هر کس در زندگی دنبال ان است در کار خواهد یافت کار محفلی برای به فعل درامدن استعداد های درونی ماست و ... اما هم چنین به وجه منفی این استدلال کار و معنا هم توجه دارد جایی که شرکت ها و تئوری های مدیریتی کار را تنها منبع کسب معنا برای شما جا بزنند و از سایر منابع معنابخشی زندگی خودتان غفلت کنید.

 

یک ویژگی دیگر این کتاب به نظرم عملگرایی، واقع گرایی و شاید تا حدودی فایده گرایی بود. آنچه اغلب از فیلسوف سراغ داریم کسی است که بیش از هر چیز به حقیقت پایند است. اما در این کتاب نویسنده این طور نیست، مثلا جایی در مورد این که چه معیاری برای تعیین دستمزد درست است راه حل های مختلفی مثل شایسته سالاری، نسبت استعداد به تلاش، بر حسب نیاز و ... را ردیف میکند اما دست اخر خیلی زود نتیجه میگیرد چون این ها عملی نیستند همان برحسب ساعت و نیاز بازار (ایده ی سرمایه داری) عملی تر است.

 

گاهی هم نویسنده از تجربه هایش می گوید و توصیه های شخصی جالبی دارد، مثلا میگوید وقتی برای کاری که برایتان معنا دار است و پیش از این داوطلبانه انجام میدادید، قرار باشد اندکی هم پول بگیرید آن را از یک فعالیت معنا دار به شغلی کم درامد تبدیل کرده ایم! پس مراقب باشیم مهمترین علاقه ی زندگی مان را تبدیل به شغلمان نکنیم.

 

وقتی به فصل اخر کتاب (کار و زندگی) می رسیم، شباهت نویسنده به فیلسوف ها کمتر هم میشود. و بیشتر شبیه یک روان شناس با شما گفت و گو می کند. توصیه ها اخلاقی تر می شودند.

 

کتاب پر از امار های جالب، فکت های تاریخی عجیب است که سعی دارد تصور ما از کار در گذشته و امروز را اصلاح کند. کلا نویسنده اعتقاد دارد اوضاع بهتر شده. لا به لای کتاب داستان های جالبی در مورد کمپانی های فورد و ... پیدا میشه که لذت بخشند. در برخی فصل ها مثل فصل دستمزد و توزیع کار نویسنده به اثر ترفیع،‌ افزایش درامد، ساعات کاری و ... در رضایت و خوشبختی شخصی با استناد به مطالعات دانشگاهی می پردازد.

 

در مجموع میتوان گفت این کتاب همانطور که مجموعه ی «تجربه و هنر زندگی« یا فلسفه برای زندگی ناشر ادعا دارد به واقع گونه ای کتب فلسفی را ارایه میدهد که در ایران مغفول مانده کتاب های فلسفی برای زندگی و انضمامی تر. تحلیل های عمیق و ژرف اندیشی هایی در باره ی مسایلی که روزمره با ان ها درگیریم. کتاب هایی که به ما در حل مشکلات و فهم جهان کمک میکنند اما نه به سخیفی کتاب های خودیاری و روان شناسی! :P

یکی از نقاط قوت خیلی خوب کتاب هم، فهرست کتاب های پیشنهادی ای است که برای مطالعه حول فلسفه ی کار ارایه داده. فهرستی متتنوع از متون جامعه شناسی تا فلسفه و گزارش های روزانه و ...

 

فهرست کتاب:

• از نفرین تا تکلیف: تاریخچه ی مختصر فلسفه کار

نظر فلاسفه ی یونان در مورد کار (که به نظرم برداشت نویسنده کاملا غلط است و یک سوتفاهم لفظی است) مسیحیت و کار،  اخلاق پروتستانی کار که بعدا صورت دنیایی تری به خود میگیرد، نظرات روشنفکران قرون ۱۷  و ۱۸ از کار،‌ رمانتیسیم و کار (هر کس دنبال کاری باشد که رضایت و معنا در ان می یابد)، فردگرایی مدرنیته و فرهنگ جدید کار. تقریبا می شود گفت فرهنگ معاصر کار و تصور ما از کار تلفیقی از همه ی این ها است.

• کار و معنا
• توزیع کار

در جامعه هر کسی چه کاری رو انجام بده؟ مزایای درونی و بیرونی کارها، تنوع کار و بازار ناعادلانه ی کار، نتایج تحقیقاتی که نشون میدن نه تنها نوع شغل بلکه کار داشتن یا بیکاری هم ارثی است! (اشاره به طبقات اجتماعی و فرصت  های نابرابر)

• کار و تفریح

در کل مطالب جالبی در این فصل هست اما بیش از همه ۴ نوع فراغت چشمم را گرفت: فراغت یعنی: اجازه داشته باشی کار خاصی بکنی،‌ دو اجازه داشته باشی هر کاری خواستی بکنی، سومی این که اجازه داشته باشی هیچ کاری نکنی و چهارمی هم اجبار به همه جور کار کردنی!

• مدیریت شدن

فصلی که نویسنده با زبان طنز کتاب های مدیریت و تئوری های جدید مدیریت را به سخره می کشد‌ :) ضمنا توضیح میدهد اصلا ایده ی مدیریت از کجا امد، از کارخانه ها، نظرات تیلور،‌ فورد،‌ مدیریت دانش و  حالا رسوب ان ها در نرم افزارهای اداری و ...

• دستمزد

دستمزد هر کس باید چقدر باشد؟ ایده های سرمایه داری و سوسیالیسم و ... تحول جنبش های کارگری، نظارت مارکس اسمیت کینز

• کار در عصر وفور

رشد اقتصادی سریع بعد از جنگ جهانی،‌گسترش رفاه عمومی کاهش ساعات کار افزایش بهره وری و دستمزدها باعث شد تا مصرف هم منبع جدیدی از معنادهی تلقی شود. ما با انتخاب و مصرف چیزها با گرداوردن یا جایگزینی شان خود را در دنیای بیرون عینیت می بخشیم. نظرات مارکس، بودریار، باومن و زیمل، نویسنده میگوید این منبع جدید ضعیف تر از کار است. از طرفی هم طبقات اجتماعی حالا با مصرف برخی کالاها تمایز می یابند.

• پایان کار

تاثیر تکنولوژی در از بین رفتن مشاغل و تولید مشاغل جدید، دنیای بدون کار و ...

• زندگی و کار

پس از پنجاه سال: پژوهشی تازه درباره قیام حسین علیه السلام

کتاب سعی دارد تا با دید یک تاریخ نگار به صورت علمی و خارج از دیدگاه های شیعی یا سنی و ... به حادثه ی کربلا بپردازد.

نویسنده حتی گاهی شنیده های معروفی از حادثه کربلا را به صراحت رد کرده است. یا به دلیل این که با سایر روایت های تاریخی تناقض داشته و یا با شرایط زمانی، مکانی و منطق جور در نمی آمده برای رد این ها دلیل های محکمی آورده و هم چنین به قصد و غرض های پنهان پشت این تحریف ها اشاره کرده.

شهیدی در روایت خود از کربلا به مخرج مشترک روایات تکیه کرده ینی ان هایی ک در اغلب این روایت های مختلف از تاریخ نویسان متعدد امده از ان ها هم باز به ان هایی اشاره کرده و قبول میکند ک با منطق جامعه ی ان زمان و شرایطش جور در میامده در همین راستا در جایی می نویسد ک هر چه به حادثه ی عاشورا نزدیک میشویم تناقض ها میان روایت های مختلف بیشتر می شود تا انجایی ک تنها می توان گفت این حادثه در روز دهم محرم رخ داده

با همه ی این ها کاش در تمامی این موارد به موارد اختلافی ارجاع میداد و اقوال مختلف بیشتر نقل می شد. حداقل در پاورقی ک خواننده اطمینان بیشتری ب اسناد پیدا کند. در واقع ما در کتاب نتیجه ی این بررسی ها را میخوانیم نه خود بررسی ها را. البته به موارد متعددی هم اشاره شده نویسنده برای زدودن تحریفات وارد بحث های رجالی و گاهی تبار شناسی راویان می شود این ک فلان راوی احتمالا خواسته از فلان جانی کربلا که هم قبیله ی وی بوده رفع اتهام کند یا گناهی بشورد یا فلانی در محضر یزید تملق کرده که طول جنگ را انقدر کم گفته و ...

 

اما نقطه ی درخشان کتاب و نگاه خاص نویسنده ان جاست که به جست و جوی علت های واقعه عاشورا پرداخته ... اما نه به سادگی یک تحلیل سیاسی یا ... مناسب اغراض سیاسی روز، بلکه نویسنده تاکید دارد تا برای تحلیل و فهم چنین واقعه ای  باید به ریشه ها و تحولات چندین دهه قبل پرداخت، حتی تا پیش از بعثت ...

این که چرا  عده ای کوفی امام را میخواهند و بعد همان ها وی را به آن وضع میکشن ؟ این که چرا اصلا جز خویشان کسی از مکه و مدینه امام را همراهی نکرده؟ یعنی از این دو شهر کسی چون مردم کوفه قیام نکرد؟ این که چرا کوفه به این سرعت تغییر کرد؟ و مهم تر این که چطور جامعه ای که در عصر پیامبر آن طور مهربانی ها و گذشت ها و برادری ها و ... به خود دیده بود تنها در ۵۰ سال به این جا رسید که برای زر و زور چنین بی عدالتی هایی کنند؟

 

کتاب در این زمینه مطالب ارزشمند و درخشانی دارد از تبار شناسی ها و شخصیت شناسی اعراب، این که قبل از اسلام چطور بودند و قبایل با هم چه مناسباتی داشتن این مناسبات و رقابت ها بعد از اسلام چه شد اوضاع در زمان خلفا چطور بود و چطور رفته رفته خوی جاهلی و اشرافی زنده شد و برابری اسلامی جایش به نسب و حسب ها داد و ...

کتاب جامعه و نسل های مسلمانان را بررسی کرده نسلی که با واقعه همزمان بوده و این که مردم کوفه و شام آن زمان، اسلام خود را از چه کسی گرفتند؟ از اسلام چه میدانستند؟ شامات چطور مسلمان شدند و از مسلمانی چه میدانستند؟ ... اوضاع مدینه و مکه اصحاب و تابعین چطور بود و ....

و کتاب در این زمینه به حق عالی بود.

 

با همه ی این دقت نظر ها اما نویسنده در یکی دو فصل اخر جانبدارانه مینویسد و به شوق امده و هم چون مقتل نویسان روایت را ادامه میدهد و نه یک تاریخ نگار. در مجموع کتاب عالی بود و با آن فهم رفتار کوفیان رفتار یاران و همراهان امام و رفتار مردم شام و ... در مواجعه با کاروان فهم پذیر شد.

اتفاقات بدعت ها و تحولاتی که بعد از رحلت پیامبر رخ داد و موجب تحریف کامل اسلام شد. نسب هایی که جای برابری را گرفت. نمیدانم چقدر به اوضاع امروز ما شبیه باشد یا نه ولی حقیقتا ادم را به فکر فرو میبرد ...

کتاب بازنمایی و صدق

به نا م خدا
کتاب با بررسی آرای افلاطون و ارسطو درباره ی هنر در فصل اول و دوم به جست و جوی ریشه ی تفکراتی می پردازه که بعدها فیلسوفان و تاریخ نویسان هنر و منتقدین هنر در قرن های اخیر استفاده کردن.
یکی از مهم ترین این تفکرات و ایده ها صدق، کذب و بازنمایی است.
در فصل سوم که به نظرم بهترین فصل کتاب هست به بحث درباره ی بازنمایی در تصاویر پرداخته از goodman , gombrich  و ...
مطالبی آورده بخصوص بحثی در مورد پرسپکتیو(ژرفنمایی) مطرح کرده برای من جالب بود ب علاوه این فصل بخصوص به این ایده ی من ک شرقی هاو غربی ها به نوع متفاوتی فضای معماری رو *درک* می کنندو به همین دلیل به طور متفاوتی با غربی ها اون رو *بازنمایی* می کنند.(مثلا فرق شیوه ی بیان فضای معماری در مینیاتور و پرسپکتیو) خیلی کمک کرد. و البته سوالات جالب دیگری رو هم ایجاد کرد.

فصل چهارم کتاب رو اصلا نپسندیدم کلا شاید چون از اول نیتم رسیدن ب جواب اون مینیاتور بود . منتهی اتفاق بد دیگری هم ک در کتاب افتاده بود این بود ک بمرور هر چی ب انتهای کتاب نزدیک می شدم حدیث نفس های نویسنده ک اتفاقا خیلی هم کمکی ب فهم موضوع نمی کرد مدام بیشتر شده بود بخصوص در فصل چهار. البته  داستان هایی ک در فصل سوم از پیکاسو نقل کرده بود واقعا جالب و سوال برانگیز بودن مثلا گزارشاتی از درک متفوات زاپنی ها و غربی ها از نقاشی ها و ...